Tuesday 24 July 2012

MATURAM PATHEN THANGTHEENNA LAA BU

Maturam Pathen kohbawkna laa bu tah a dangkah dawngah he byh thai la awm pon.

Maturam he kum santhlang thlaangkah awlka vat on Pathen kohbawkna atycanthen bro nawh la n'haw na u. Tede catah te tiim khui kalawngah Maturam hamla Pathen mah lawngah Pahaam thlil vanhaw na rang on mah awlka on Pathen amah bawk nathai van pon ham la Rev, NgaiTim hawna rang on Matu laa bu tah Pahaam lawngah a van sai cyk la awm.

































Caantheen hongna acaan thli kop a awm hin vengah heka lakah ah zahawh ngaaila kop kan khyh u badaitila saw Pathen ypna rang on nangmin boih tengah zaksakna awl atawica tah thuui caihna on thut la awm.

Wednesday 9 June 2010

MATU RAM THINGLAM


BAWL THINGLAM TUNG PAWCINA

Matupi khawpui ka lawng menghih athlana Bawl tlangsawmah kum 2002 veng pe (40) ka sang thinglam tung ling la awm. Ramtung tlo ka pha Matu ca khasut lawng ks 3500000, Matu thlangbol rook kah tha phu ka thum, ks 3500000, ahawm la Ks 7000000 vak sah tih divin lai tah kawl van ben kah von la awm. Kum 2002 thinglam tung tah Houtu Pastor on ahamcathli teng sawben baran lawng phe ham azak sak. Thangthuina on thinglam tung ka ling tih ka cak sak pon dawng phe ham ka rih atina tih a ek u. Tevengah kawl ralkap lawng thinglam tungrawm pe 5 aphoi tih awlpungnathli awm. Kum 2002 June zarhihna, sawben baran lawng phe tlaih nawh ham awl van pha sak kop tih Houtu Pastorthli lawng tungrawm a et u kop. Kum 2003 April 9 khawhin Daw Su Kyi Matupi ah valaw tih a mel cong thlathum sa July zarhihna atah commander Mung Aye Matupi tlop a van pha. Matupi he a pabena Chin khawpui la khyh a ngaih dawng ralkap battalion (2) hawlh ham kam thlah. Khawpui tengvai dum on khawvawk hynthli ralkap khawri la araawt tih a bym. Tedawng khawhyn khyh kung Ngalathli kah khawvawk louton im sak ham koi dawng lawlh maihna bro nawh a tawng u.
Commander Mung Aye Matupi ka lawng amel cong awlkhyh ceh taakna angla Captain San Aung on ralkap battalion (2) matupi la a van tuih tih, khawpui tlaih vawng ham bibi a tawng nawn pahoi. Matu singzo la aka awm tah phyl hyn on phyl raang rym a thai syn tih n’pawng kop atah thlangdyk lawng zahawh ti u. Matu singzo a kaan doop tih phyl raang on phyl hyn rymthli apawng sak tih ralkap khawri la a raawt. Captain San Aung lawng Bawl thinglam tung pawci sak ham aralkapthli a cem tuh tih a bawng hawrh. Phe ham a rih u tih noop caap a ngaih lumha dawng thinglam tung ka lawng pe 40 a thlana hynah nokna (Alaan) a tai tih aling u. Tedawng Houtu Pastor on a hamcathli lawng thinhoop ngaihang on thangthuina a khyh u. Kum 2005 January ni 3 khawhin veng atah ralkap lawng Bawl thinglam tung tah a phe tih a pawci sak. Tetih la Bawl thinglam tung pawcina awlthang lawng diklai kil-li ah thang khungdeng. Tedawng ka ming on ka zathli kah lungbui cai thun ang a tlawh pe.

RAM HULA THEN BAWL THINGLAM TUNG NGAINA


Maturam danngaih hula theen bawl thinglam tung, tumding nang rahlung on kan thangpawm lah ai. Pawngpa ceh awmna hynkung rook ah tumding na thlang theenna kan hilh dam tangkiik tih, ka lenghui kepah kankem mang khak ouh. Na thenna lawng bungtla tui angla na tla tih dan kan hah thai nawh. Na khawpha tah Padaipa angla baawk tih na khawbol myl tah caphoi saimo angla ryng thou. Na eel thleng tah langloop sawi on lou u tih na rang-suuk tah dingcih awt angla thyng u. Na suk hui tah sazuk kimo on lou u tih na kut pythli tah antalawng thaih angla pik sum. Huben na sam tah thutsawng angla zoor bat tih na haai sambo tah vaikym mawmai angla bom u. Tumding aw! kai tah ka thitlai raa tih thlangtlo van dan ngaih bol ne. Thlangtlo lawng n’be tih cungah na dou atah thimkalh la na van ai. Na mik dai tah akhu capo mik on lou u tih na mik kel tah thla-se taang on lou u. Na laa sak awl lawng vakawk au awl lakah peeng tang kiik. Khawhaal ty kah cumcir awl angla ding ary tih dupdawn ka lawng kan hutung popa. Kan lungna kaawng cacung on u lawng athut lek ai. Na mik-hu mul tah rukkhi tlai kah tawisik angla kham la caawn. Na nuih naw tah dangdau paimym on lou u tih na samtol lawng vaitaw talhaam kah lungthu angla na lu sawah syym u. Na thlangtheenna lawng ka kaw a van sawl. Na rehna nook imkhui tah na theen tui lawng a silh tih sa-kuh cacuun ngawlh hyn lak ah phi ngaai. Mincang rook muitheen byhna haidan dawng na thloihthlam u. Na awingaih nawh tah u lawng na ih-con tung tek ham koih nawh. Na samtol tlongna ludolh sawah cadawng tlo va raal bol selang, na rehna sui talawng khuiah rul thee va kun bol seh. Na pawngpa nook na khui thlepah u lawng khaw sawng-aw van dyn bol seh. Tumding aw! Na awingaih kai tah rawtui lungpel khawthli lawng khawlaw ka lawng khawtlak ben la n’pawm tih ka dangkai hyyt hyyt reu. Thinkhyk awlhyp on kan tooi lah ai. Thlipui zilhthee lawng n’zawng na nawh ham Baawng-zaa angla na khawbol tharui zaal sak lang na paihyn te thoot mangkhak. Ram hula theen tumding aw! Na lengpang sum lak law kah na rawn lu tah bawl thinglam tung angla ling u tih pilnam lawng n’dan hah thai nawh. Loubah khawtheen thlemrym atah tumding loulam ka lawng vamel bal pon. Sui talawng rehna im khui ah kuun bal pon silang cilhyp awlding tooi on awmtheen bon bal pon sih. Ih-sap cinghy pon, mik kuu harawi pon sih ne.
Tumding aw! Khawkbee pon rawihuuithli lawng n’ceh taak ai lungthu syng loih. Tu ah na awl a myh sut ouh tih kan tooi na awl na van thlarh nawh kai ca. Kaa ka khyh nawh phunglym lai lawng pateng myyp tih ring. Tumding rawn lu tah khawsoih bawi lawng Kima sawm la n’tling vik tih na pum tling hawng phe-ngun la ihcon saw dawng na raal sut ouh pon aw?. Tihin ka lawng tah tumding ming on kan khy tlaih nawh ve tih thinthiip lutling ming on ni kan tooi pon ai ne. Ih-con sawah na lungtling hawng ni a awm sut pon. Thinthiip rawn lutling aw! Kumthum to kan lam toon, kumrih saa ah aw na phou ve tih na mel kop ai. Na phou thlan to thlangtlo ka dan ngaih ma nawh. Bangkil kah na hang sarum on ka patal hih van badai ne. Na ceh taak baailong on mikphi tui ka hui mai pon ai. Ka tlumtloi ouh atah selkhui ka lawng kan dook kop badai. Vakawk angla pang bal lang, khawhal ty kah sumcir awl angla na awlding te dupdawn ka lawng kan hutung bal lah ai. Ruh raawng ka khyy tih ka myyp thai Ezekel ti u lawng n’dook veng na phe ngun on na rawn lutling tah kima saawm kah khawsoih tung-ep khui ka lawng na vasawng kop pon ai. Te atah thinthiip rawn lutling on tumding phe ngun lawng na tawm hih kop ve tih pum ka sop phe ka kha thai tlaih nawh khawhii hui kah pimpir angla na sawng kop pon ai. Ryp awm on yp awm tangkiik vaan aisi tumpa angla maturam ah thlangping pilnam lawng n’dan kop pon ai.

****** Ram hula theen bawl thinglam tung Maturam.

Tuesday 25 May 2010

MATU CA THLI BOIH HAM AWL THANG


AWMNGAIH CIL THUINA

Thalam tlangpor awlthang thlah, rek raana tah kum 2009 April thla ka lawng tawngcyk la awm. Hetih la rek raa na dawng lawlh maihna awm ouh la raina khui ka lawng kum khat cupna, 2010 April thla pha thai kopna dawng lumha cyk ah awmngaih cil ka thui. Thlarook aphu myh azola delhi khawpui ah caram awlthang thut (100) rek raa thai la awm. Awlthang rek raa na dawng vot thokna on thlangkhat mengteng thil angla tyng saknathli khaw awm thai mai. Tede zakmingna na van khyh tih kaw dung on na van tee u thai dawng awmngaihna ka khyh. Tecong ram tlo ben ka lawng khaw seh thathly on thapeekna awlkaa thuina ka van khyh kungthli sawah khaw seh awmngaihna ka khyh bal. Tede bi hongna nawh on tangka phaisa vok thokna dawng lawlh maihna awm tih thlaboih ben awlthang thlah ty veng tyng sak thai na nawh on (Photo) muithlip khaw seh tai thai nawh la awm. Kum 2009 November thla on December, thlahih khui kah awlthang thlahna ham Salai Zawm Nong on Salai Mawsi lawng tangka pheksa ben on bawmna, cadek ben ah ka bawm cem kung Salai Canaan, bolrai kung ben ah ka bawm cem kung Pastor Hlamuan, Salai Lalthang, on Salai Hungmawng hethli boih sawah awmngaihna abou kok ka khyh.

BAWL THINGLAM TUNG PAWCINA

Matupi khawpui ka lawng menghih athlana Bawl tlangsawmah kum 2002 veng pe (40) ka sang thinglam tung ling la awm. Ramtung tlo ka pha Matu ca khasut lawng ks 3500000, Matu thlangbol rook kah tha phu ka thum, ks 3500000, ahawm la Ks 7000000 vak sah tih divin lai tah kawl van ben kah von la awm. Kum 2002 thinglam tung tah Houtu Pastor on ahamcathli teng sawben baran lawng phe ham azak sak. Thangthuina on thinglam tung ka ling tih ka cak sak pon dawng phe ham ka rih atina tih a ek u. Tevengah kawl ralkap lawng thinglam tungrawm pe 5 aphoi tih awlpungnathli awm. Kum 2002 June zarhihna, sawben baran lawng phe tlaih nawh ham awl van pha sak kop tih Houtu Pastorthli lawng tungrawm a et u kop. Kum 2003 April 9 khawhin Daw Su Kyi Matupi ah valaw tih a mel cong thlathum sa July zarhihna atah commander Mung Aye Matupi tlop a van pha. Matupi he a pabena Chin khawpui la khyh a ngaih dawng ralkap battalion (2) hawlh ham kam thlah. Khawpui tengvai dum on khawvawk hynthli ralkap khawri la araawt tih a bym. Tedawng khawhyn khyh kung Ngalathli kah khawvawk louton im sak ham koi dawng lawlh maihna bro nawh a tawng u.
Commander Mung Aye Matupi ka lawng amel cong awlkhyh ceh taakna angla Captain San Aung on ralkap battalion (2) matupi la a van tuih tih, khawpui tlaih vawng ham bibi a tawng nawn pahoi. Matu singzo la aka awm tah phyl hyn on phyl raang rym a thai syn tih n’pawng kop atah thlangdyk lawng zahawh ti u. Matu singzo a kaan doop tih phyl raang on phyl hyn rymthli apawng sak tih ralkap khawri la a raawt. Captain San Aung lawng Bawl thinglam tung pawci sak ham aralkapthli a cem tuh tih a bawng hawrh. Phe ham a rih u tih noop caap a ngaih lumha dawng thinglam tung ka lawng pe 40 a thlana hynah nokna (Alaan) a tai tih aling u. Tedawng Houtu Pastor on a hamcathli lawng thinhoop ngaihang on thangthuina a khyh u. Kum 2005 January ni 3 khawhin veng atah ralkap lawng Bawl thinglam tung tah a phe tih a pawci sak. Tetih la Bawl thinglam tung pawcina awlthang lawng diklai kil-li ah thang khungdeng. Tedawng ka ming on ka zathli kah lungbui cai thun ang a tlawh pe.
RAM HULA THEN BAWL THINGLAM TUNG NGAINA
Maturam danngaih hula theen bawl thinglam tung, tumding nang rahlung on kan thangpawm lah ai. Pawngpa ceh awmna hynkung rook ah tumding na thlang theenna kan hilh dam tangkiik tih, ka lenghui kepah kankem mang khak ouh. Na thenna lawng bungtla tui angla na tla tih dan kan hah thai nawh. Na khawpha tah Padaipa angla baawk tih na khawbol myl tah caphoi saimo angla ryng thou. Na eel thleng tah langloop sawi on lou u tih na rang-suuk tah dingcih awt angla thyng u. Na suk hui tah sazuk kimo on lou u tih na kut pythli tah antalawng thaih angla pik sum. Huben na sam tah thutsawng angla zoor bat tih na haai sambo tah vaikym mawmai angla bom u. Tumding aw! kai tah ka thitlai raa tih thlangtlo van dan ngaih bol ne. Thlangtlo lawng n’be tih cungah na dou atah thimkalh la na van ai. Na mik dai tah akhu capo mik on lou u tih na mik kel tah thla-se taang on lou u. Na laa sak awl lawng vakawk au awl lakah peeng tang kiik. Khawhaal ty kah cumcir awl angla ding ary tih dupdawn ka lawng kan hutung popa. Kan lungna kaawng cacung on u lawng athut lek ai. Na mik-hu mul tah rukkhi tlai kah tawisik angla kham la caawn. Na nuih naw tah dangdau paimym on lou u tih na samtol lawng vaitaw talhaam kah lungthu angla na lu sawah syym u. Na thlangtheenna lawng ka kaw a van sawl. Na rehna nook imkhui tah na theen tui lawng a silh tih sa-kuh cacuun ngawlh hyn lak ah phi ngaai. Mincang rook muitheen byhna haidan dawng na thloihthlam u. Na awingaih nawh tah u lawng na ih-con tung tek ham koih nawh. Na samtol tlongna ludolh sawah cadawng tlo va raal bol selang, na rehna sui talawng khuiah rul thee va kun bol seh. Na pawngpa nook na khui thlepah u lawng khaw sawng-aw van dyn bol seh. Tumding aw! Na awingaih kai tah rawtui lungpel khawthli lawng khawlaw ka lawng khawtlak ben la n’pawm tih ka dangkai hyyt hyyt reu. Thinkhyk awlhyp on kan tooi lah ai. Thlipui zilhthee lawng n’zawng na nawh ham Baawng-zaa angla na khawbol tharui zaal sak lang na paihyn te thoot mangkhak. Ram hula theen tumding aw! Na lengpang sum lak law kah na rawn lu tah bawl thinglam tung angla ling u tih pilnam lawng n’dan hah thai nawh. Loubah khawtheen thlemrym atah tumding loulam ka lawng vamel bal pon. Sui talawng rehna im khui ah kuun bal pon silang cilhyp awlding tooi on awmtheen bon bal pon sih. Ih-sap cinghy pon, mik kuu harawi pon sih ne.
Tumding aw! Khawkbee pon rawihuuithli lawng n’ceh taak ai lungthu syng loih. Tu ah na awl a myh sut ouh tih kan tooi na awl na van thlarh nawh kai ca. Kaa ka khyh nawh phunglym lai lawng pateng myyp tih ring. Tumding rawn lu tah khawsoih bawi lawng Kima sawm la n’tling vik tih na pum tling hawng phe-ngun la ihcon saw dawng na raal sut ouh pon aw?. Tihin ka lawng tah tumding ming on kan khy tlaih nawh ve tih thinthiip lutling ming on ni kan tooi pon ai ne. Ih-con sawah na lungtling hawng ni a awm sut pon. Thinthiip rawn lutling aw! Kumthum to kan lam toon, kumrih saa ah aw na phou ve tih na mel kop ai. Na phou thlan to thlangtlo ka dan ngaih ma nawh. Bangkil kah na hang sarum on ka patal hih van badai ne. Na ceh taak baailong on mikphi tui ka hui mai pon ai. Ka tlumtloi ouh atah selkhui ka lawng kan dook kop badai. Vakawk angla pang bal lang, khawhal ty kah sumcir awl angla na awlding te dupdawn ka lawng kan hutung bal lah ai. Ruh raawng ka khyy tih ka myyp thai Ezekel ti u lawng n’dook veng na phe ngun on na rawn lutling tah kima saawm kah khawsoih tung-ep khui ka lawng na vasawng kop pon ai. Te atah thinthiip rawn lutling on tumding phe ngun lawng na tawm hih kop ve tih pum ka sop phe ka kha thai tlaih nawh khawhii hui kah pimpir angla na sawng kop pon ai. Ryp awm on yp awm tangkiik vaan aisi tumpa angla maturam ah thlangping pilnam lawng n’dan kop pon ai.

****** Ram hula theen bawl thinglam tung Maturam.

By. Salai Zawm Nong

MATU ON MYO

Maturam kah mara, zoutung, cing, dom, dai, ngala, ta aw, konglong on thaiphym boih lawng cingcui veng matu amingna tih khawpui pakhat la pai thai. Delhi khawpui ah MYO hui at matu cathli lawng pai u tih khat on khat laklaw kah mikhai theenathli arop roi sakthai u. kawthee awmngaih vengah khaw seh bawngzawngthai udawng awmngaih pui ham la awm. Tede pyn rook kah kutzyng laipaithli boih MYO hui at tykna tiim khui ah thum sak myh la cing, dom on ngala kutzyng laipai byng lawng thum u tite huh la awm. Hetih la pekbouna khyh ouh la Matu kutzyng laipai boih tykna on MYO hui at la paithai kawi nih athaa raa vetih Maturam ham tola thaihuthen n’sai thai ai. Tedawng Matu MYO pakhat, awllung pakhat, politic party on MP pakhat la paithaina ham awlpui la khawkan dong sak u sih.



Awlthang ka li

* Alawng a im(constitution) boih politics party MP lawng eek myh la vai ham awl kam na on catui hah ham baran lawng April 3 hin ah awl a tlok.
* Hai naw ka mawk cem on ka bet pha u lawng Met loh lang na ah thum sak nawh ham baran lawng April 15 hin veng commission hui at teng ah a zaak sak.Hin khat cong hin khat patong toong awl tlok thaai aphung taai sakm tih hoo na dawng tha hoong on kawl baran tawnba sut pon.
* Electic hai vang thai nawh on hai phu sang tih atlawh dawng April 21 hin veng Yakheng ram Ekep khawpui ah hutathli lawng khawpaw tih pang u.
* Kum 2010 (election) met tyk kam thlah na phe kop tih pal seh ti na on tung ep khui lawng Daw Sukyi loih sak ti na, caram thutthli Phekhu on Yangon khaw pui ah April 21 hin veng arek ra u.*** RFA awlthang.***
* Krica kunna cyk kum 25 cupna (Silver ubilee) tah Mindat ram Zophawng khaw Baptist thlangbol lawng April 25 hin vengah asai tih abur u. Canada ram tung ka phathli lawng April 24 hinveng (Ottwa) khawpui ah asai tih abur u bal tila zaak on ming la awm.

Zaaksakna
Thalam tlangpor awlthang thlahna ka hu on ka teethli ben ka lawng thapeek awl (nawh atah) votthokna on zakming nawh awl dootna mai aw a awm atah ming,phone on awm na hyn na van tyng sak pahoi thai na ham ren na on kan zaak sak u.

Wednesday 7 April 2010

MATU RAM AWL LUNG KAWNG HE



MATU RAM AWL LUNG KAWNG PA HAAM KUICA KAH THUT .
A THEN CA LA POK U SIH.

(MATU)'MATU' a ti he thlanghing aw, ramsahing aw, tenawh tah sai thaihu khat ha kai aw ? Abraham a ti hetah Isak on Jakob, laihaan ah aka awm ongcaboih kah 'Patyyr' pamca' la awm .Matuthlaang a ka ming na boih lawng 'Kai tah Matu thlangphunla ka awm tila m'ming cyk na tah, Kawlram lawng zalpawna (Independent) nghuh cong kum 1947' lawng ni m' minghun. Mami ngawmna ram he khaw 1920 zun kalawng tah 'Badu' a nati tih, Madu ke ni 'MATU' tila mapdawng ah a tyng. Cangling on Cangngou tah a deeng congah ni a ming u hun, tetih van angla,MATU mingkhyk na ham la tahKawl,lai thlangphuntlo deeng lamha a ngaih :1. Kum 1040 thlankah Kawlram (Burma before 1040 AD)Tahe kah ngawmna Kawlram he lamhacyk ah Indonesia lawng a na awm na myma.Tethli te Tuluk (China ) ram khawtlakben a phunglyn benah aKa awm, Mongolia cadiil Tibeto Burman hy lawng a vai tih a hyn he a awmnape u la a thui u. Tekah Tulukram kalawng a ka thaawt thuk hy tetah: MON(Talaing) Henzada zunah awm u. Zaanawlrui (History) ah he ram ah a ka awmlamha vanbal tah: PYU, KANARAN,THET, hehy he awm u. THET he Chins(Laai: KANARAN he Rakhaing; PYU a ti he huula KAWL la pok. Kawlramkhawlawben ah KAREN he a na awm cyk tih, huula SHAN (Tai) lawngah aan cawng thuk.** Outline of Burmese History by G.E Harvey, Chapter 1 Page 1 Firstpuhlished in 1926.11. Chins ,Zo Laai : Laai thlangphun tah: Tedim , Falam, Haka, Myn,Mizo, Matu, Khumi hehy boih he. He thlangphun he a cyk ah Tulukram aphunglynben kah khawtlakben , Tibetram kah khawlawben a phung lyyn(northwest) Kansu province T'ao tuikaw ah a na awm cyk u. TekalawngKachin on haih n'sintla thuk u tih, Shanthli a ka awm lamha te m'vai tihKhampat ah kang ngawm u myma:**** History of Mizo in Burma by B.Lalthangliana, submitted to Arts and Science University Mandalay for the Degree of M.A in History in August 1975. Lairam on tuhkaai ula Zaanawlrui (History) a ka thutthli boih lawng Matu he laaithlangphun boih khui kah tlangram thlaang phunkhat la awm tite' The ethnic tribal people called Matu which is within the family of the Chins ethnic nation race) a na thui po u.111. MATU Lai thlangphun boih on nthaawt haih myma. Khampat ah kangngawm u de, pil tlung tih, laatlawhna 'endemic malaria' dawngah ,zilh a dingna tlangram la phok hang tih, khawhyn on khawcaak a nepna tlap on a na laai pyr u. Tedim,Falam,Haka,Mizo kah anapa on Matu kah patyr Matu he haih a na thaawt thuk tih, pakaw pahih la a na pek u.(a) TAMPAW: Khampat ka lawng Vuibala,Lumte, Lente kalawng Thilingah n'tla thuk u myma .Khasyt hy te mawlla luuihang u tih MOHPI ahawng u. 'Tawngpaw' a tite a nathui thainawh dawngah 'Tampaw' a nati u myma.Zusuk selpel vengah 'MOPI' he boih a na phooi u. Tampawhy he, Valang,Thlangpang ,Nguitu,Ngaleng,Noiram on Cingram a na hung u.(b) LAWNGHANG: Tampaw on a pek u congah, Rampang kalawng Setouhtaza la po cet u tih, phuunghawt po a vai u. Rakhaing tuinu kawk a tawh u tih, khamla a cehlawng kop hoihang on vathloih hang u. Lawngpui hang tina awl nawh tih, Khambenla lawng a vanzaaw hang tinala'Lawnghang' tila a nathui u ni. Hehy he Batuca (Haidamca) Nawnca, Thaica,Lungngou,Thaiphym,Awmthangca, Tuihingca, Kuithouca, Cangzamca,TuisihNganai hy boih he. 1v.MATU kah SAUSI: Acykah thui pon angla, mawltlang on tuiva lawngng'khan, nree dawng awlkaa langmai ni .Khawkhat on khawkhat m'paawn uthe nawh. Kaimi he Matu thlawngphun ni tila m'mingnawh dawngah. pakaawpakaawla tawlhai veel on khaw rip nsak, thlangkhat kakhuuiah a awl ngaai pehamla tingza ngkhyh nawh dawngah. Mah Matu nawn lawngah' Kai he Matuthlangphun on a thlaang ni 'tila m'ming thlan veng kalawng ah Patyyr (Pamca)on thik -at la a ka thaawt haih Mizo, Falam, Haka lawngtah 'Matu' tilangkhy pon.Zaanawlarui (History) ca dawng thut la awm nawh cakhaw, nupakah lumlaa ,tingtongrailaa, thlouai, zaawnlaa,tamlungsoh on singzodawngah(cultural&norms,folksongs, verses,poets) a awm pon atah tete a kakhangmaikok sausi (good evidence& a perfect witness) pon ni . Tetah thuihde lah sih ne:(a) Nupa lawng caang a natil tih a kawlh (longham, nawtham) thlan ah hetila ngkasakung patyr (Pamca a haamkok) ming pakhy on a na tyymtah u: Matu - Khuiting Cangthla valawh oh, Apawng Amee cangthla valawh oh! Huui taicangthla valawh oh! Nupa cangthla valawh oh!****** Matu (Matus) folksong.(b) Mizo lawng tahe kah a awmna ram ke laairam kalawng AD 1725 zunaha pan thukla a thui. A teng a vaai ram boih ceemla a thawh thil tih a na tlok u.AD 1886 ah Sakitang ben avan ceemtlok tih,Maturam tola valaw tih ceemla ntlok. Thlang bronawh a ngawn congah sal la pawk akhyn u. Zawngling tlanga pha veng a tah a ngaai thup ti u tih bukbuk rap u. Tevengah Mizo lawngzaawnlaa a thawh tih: Kan kaih loh khua awm maw! Matu kawlrawn chen-in Zawngtlaang nau ang tap e' a nati u ******** History of Lushai - Part 1 by the Rev. Liangkhaia, 1938 page 101 para 5. (c) Mizoram ah kai tlung tih a na vai u. Hin at atah kaipui pum-at a kah u ti.Te vengah kai raawk te hin at a reng u tih zu a byih thil., buh an a thawng thiltih tawlvaan ah a helh u. Tete tamlung hetila a nasoh thil u: Keihrang e kan aie, Pialralah kan fam tira, Matu kawl ah kan liam tir e ********** Presbyterian Elder Lenchhunga,Sihhmuiveng -Sairang -personal interviewed in 1964(d) But their past is largely unknown for they had no written language. They share,by the way, with the Dafals,MATU,Khasis and other tribes far removed from each other but living in North-East India and North-West Burma, the legend that they did once have a written language which they unfortunatelylost .************ History of the Church in Mizoram by the Rev.JM.Lloyd B.A; B.D.Ryl,North Wales,England -in 1991 page 5 para 1. Kai kah song ngaai ti seh ti he ntuk u khing lak atah ,hetila sausi hezohlawngah MATU a ti he a thuicaih pon atah,Kuihonca Pacangca,Ngalengca,Tlamtlaihca, Pentawngca, Haidamca,Awmthangca, Nguituca,Kuithouca,Cangzamca, Tuihingca on Thaica,Nawnca boih lawng mami a ka sakung tahPatyr (Pamca ahaamkok) MATU tangaak ni tila pawm he tha zooi khokrook ai tila ka pok mangkhak ouh ca.v. MATU Khrithlaangla coongna: Matu thlangphun lawng he ramtlo angla, a cykca kalawng sungraai ,lungtou-thingngaw,khawcung ramcung on mawlme a na bawk.Tede, te vengkalawngah,huhthai nawh Saikung pathum awmla a natangna u:(a) Ghaw: Soprep a ka saikung, athee on a theen bawk a khyh tih,zouthee onzoutheenna a ngaih thlaang tengah a peek tila a pok u.(b) Sathui: Louben, imben bawkah tawian, caangben ah zoutheen na bena ka hut na kungla a na ngaai tih a na bawk u.(c) Maihee :Tui aka sai, aka tou, khawhyn louhyn boih aka pek thlee tih ari amawng a ka helhkungla ana thui u. Tedawngah' ri tuk u vengah khawhetah 'Maihee risuum pon ni' a nati u.Hetila bawkna ana khyh he Trini tyConception' on khaw lou u van.Tede, Matupi ah sengim a awmcyk vengah cangpuikung Sakhawng onLiankar a awm veng kalawng 1936 kum kalawng Matuthlaang he nupasing ceh taak on Khrih thlaangla a na kuun pon.Atlothli boih a phauhvengah, phauhvan ouhla, a dyk hiil a kacak phaat tah Kala kah U Dingnoi te.1936 kum heah Lalchhawna tengah Awlthang Theen zaak on a ka kuun PaThang Aw tengah, U Sawngpawn ,Cangtaak kah ,Valangte ah U ThangKol,U Paitang , U Aikum khaw a na kuun u pon de, thlen kop phauh u,Rev,Thatdun a lawna kum 1944 kum hetah a mami Baptist kah a cak phaatla a kumtuukna mai ni.v1. TUNPUI ON CALUNG: 1954 kumah Cangtaak ah tunpui awm cyk.1955kumah Valangte ah awm.Tevengah Cingdom ahamcathli lawng Matu awlla laabu sai pon hamla awl a na tlok thil u.Laa te a ka let ham tah SayaNgaitiim, Lalui seh tila, Saya Ngaitiim lawng bi tawng pahoi loih a nagaihdawngah, Lairam Baptist Missionary hukhyngkok,Rev. R.G Johnson tengah calung kawng pokna a na bih.Ahih lawng ah Maram Missionary Rev.R.A Lorrain zu tengah a doot thuk.Ahih lawng 'Kaimi Mara tah ka mami kah awl oi on akaih ula o te o- y te y la tila a thlat pe. Tekah awlthlatna teR.G.Johnson lawng Saya Ngaitiim tengah a van zaaksakna angla a laa letthli te 0 &Y la po a hawna tih kum 1971 to nghawna.1966 kumah Burma Presbyterian lawngah Matu Kristian Laabu sai ham awl atlok tih , kai ntyk u. Kai lawng ka let van bal. Kawlram ukkung Barantengah copy 6 hmatpung tin na hamla peek ngo. Kai lawng me -aang calungka hawna ai tila Party Chairman U K.Tuiphai tengah ka thangthui.Ahih lawngpahoi 1968 September 14 hin ah rampum boih kah pastorthli on a hamcathlingkhy. Tevengkah awl -tlokna tah: O zyngah OU selang, Y zyngah Y tongtongseh .Tecongah, he calung he thawham ng'ngaih ouh atah kum 10 cong 1978 ah thaw ham tila awltlokna minit te Rev. Khuasu lawng a thut tih MBA kah office Bizu ah a khyh de, Rev.SuiThang General Secretary a bi ka lawng tekah awltlokna cabu te auh tila a thui .1968 Sept .14 ah calung awlsutna pahih kuun:1. Rev.Ngaitiim lawngah O&Y two third votes on ka passed u.2. Saya Lakvang lawngah OE& UE a van kuun pui. Vote sung de,Mandalay on Rangon kah University sengcamo banvaang hy a ceemtuh tih, tethli hy lawng kaimi College sengcamo lawng Matuca kavansai u tetah:Oe,Ue he tila 1972 kum, kai Shanram Namsang la cet pon ati van on tlop a na phe u. Kum 10 congah revise ham te kum 4 congah a na sai u dyym praap. He he a cykah thlaang zahawh lawngah ngaih u nawh de ,U Lakvang kah sai ni tila ming u nawh tih College semgcamothli kah saitang myma tila a ka pok hauthli on ah Collage sengcamo a thai a kacet rook lawng khaw kaimi sengcamo kah ca tila hau angaai u dawngah thlaang lawng a roi hau mai ni. OE on UE he vowel bawk ni. Asullam tah 'huta on huta' tawngpa on tawngpa' a ka zuva on phek lou hih.Ca cuun thai tangnawh tite ka ming dawngah ka pawm thai nawh.Maturam lawng a ngauli vengah hawna ngaih cakhaw ta he kalawng linguistics a va awm hang kalawng canau on ram lawngah a ngaihnawh yyt ah n'nuih na ai tite ka huh. Y he Africa ram 5 lawng a haw na, Kachin lawng, Zotung lawng ah,Maram lawngah , England ram laiah a ka cuih lamha cyk Wales ram te dootlah tahe to ah Y te ni UE zyngah a hawna, Tedawngah, calung a theenhaih on, cipuaze pok bal vengah,calung a tawi boih he theen tite ka huh. Note : Matupi High School kum 50 a cupna Magazine tahe ah a sai u li, tedawngah ,Matu kawng he English la ka thut bal lah kon ne. He kah a saw kah ca thut awl lung thli boih he tah Matu ram ah Rev,Pahaam KuiCa kah ca thut la awm. Tih Pahaam KuiCa lawng ah, he tih la he a thui. Te dawng ah Matu ca thli boih lawng ah hai lam ben ah ming phat ham koi tah te veng ah te, matu ca u thli seng im ka kai van ti te na ming u thai boih pon ai.

Wednesday 23 December 2009

Tuesday 28 July 2009